Ehl-İ Sünnet'in Önemi

Onlar ki yanlarındaki Tevrat'ta ve İncil'de yazılı bulacakları ümmi haber getirici (Nebi) olan elçiye uyarlar; o onlara marufu emrediyor münkeri yasaklıyor temiz şeyleri helal murdar şeyleri haram kılıyor ve onların ağır yüklerini üzerlerindeki zincirleri indiriyor. Ona inananlar destek olup savunanlar yardım edenler ve onunla birlikte indirilen nuru izleyenler; işte kurtuluşa erenler bunlardır.  (A'raf Suresi, 157 )

1. Ehl-i Sünnet Kimdir?

Ehl-i Sünnet demek, Kur'an ve sünnetin öğrettiği şekilde inanan ve yaşayan Müslümanlar demektir. Ebedi kurtuluşa vesile olacak imanı bilmek ve Allahu Teala'yı tanımak, ancak Ehl-i Sünnet itikadına sahip olmakla mümkündür. Sünnete uymak için Peygamberimiz (sav)'in Kuran'a dair uygulamalarını ve Ashab-ı Kiram'ı tanıyıp, takip etmek gerekir. Çünkü onlar, bizimle sünnet arasında bir köprü vazifesi görmektedir.

İman ve İslam konusunda Ashab'ın yerini ve gereğini Allah Resulü (sav) Efendimiz şöyle belirtmiştir:

"Ümmetim yetmiş üç fırkaya ayrılacak; birisi hariç diğer hepsi Cehennem'de olacak" Oradakiler, hayretle: "O kurtulacak grup hangisidir Ya Resulullah" diye sordular, Efendimiz (s.a.v): "Benim ve Ashabımın yolunda olanlar." buyurdu.  (Tirmizi, İman; 18)

Bu kurtulan fırkaya "Fırka-i Naciye" (selamete kavuşanlar) denir. Bu fırkanın bir diğer ismi de "Ehl-i Sünnet ve'l-Cemaat" (Peygamberin ve onun Ashabının yolunda olanlar) fırkasıdır.

İtikad ve amelde bütün hak mezheplerin buluştuğu nokta Kur'an ve sünnetin çizdiği noktadır. Bu mezheplerin bütün çabaları Allahu Teala'nın ve Resulünün (sav) muradını anlamak, anlatmak ve yaşamaktır.

Ehl-i Sünnet anlayışını anlatırken Selefiliği de anlatmak gerekir. Selefilik adı, halef-seleften gelir ve selef, Hz. Peygamber (sav)'e en güzel şekilde uyan ilk nesle ve onları güzelce takip edenlere verilen genel bir isimdir. Selef akidesi itikadi mezheplerin ortaya çıkmasından önceki Müslümanların akidesidir. Yani Ashab-ı Kiram'ın ve Tabiin (Ashabı görüp onlardan feyz alan) neslinin akidesidir. Bu mezhebin temel anlayışı, ayet ve hadislerin verdiği haberleri olduğu gibi kabul etmektir. Daha sonraları Müslümanların arasında itikat alanında iki hak mezhep doğmuştur. Bunlar, Maturidiyye ile Eş'ariyye mezhepleridir.

Maturidiyye mezhebinin kurucusu İmam Maturi'dir (rah). Tam adı Muhammed b. Muhammed'dir. Künyesi Ebu Mansur olup, daha çok Ebu Mansur Maturidi diye anılır. Hicri 238, Miladi 852 tarihinde Semerkand'ın Maturid köyünde doğmuştur. Doğduğu yere nisbet edilerek "Maturidi" diye anılmaktadır. Hicri 333, Miladi 944 tarihinde yine Semerkand'ta vefat etmiştir. Genel usulü, vahiyle birlikte aklı da kullanmak ve gerektiğinde ayet ve hadisleri akılla yorumlamaktır. Hanefiler ve Türklerin çoğu itikatta Maturidi mezhebini benimsemişlerdir.

Eş'ariyye mezhebinin imamı Ebu'l-Hasen el-Eş'ari'dir. Asıl adı Ali b. İsmail olup, Hicri 260, Miladi 873 tarihinde Basra'da doğmuştur. Nesebi, Ashab-ı Kiram'dan Hz. Ebu Musa el-Eş'ari'ye ulaştığı için ona nisbetle "Eş'ari" diye anılmıştır. Hicri 324, Miladi 936 tarihinde Bağdat'ta vefat etmiştir. Amelde Şafii mezhebine bağlı olduğu için itikadi görüşleri daha çok şafiiler arasında benimsenip yayılmıştır. Malikiler de itikatta bu mezhebi benimsemişlerdir. Maturidiler ile Eş'ariler, çok az konuda farklı görüşlere sahiptirler.

Maturidiyye ve Eş'ariyye mezhepleri Ehl-i Sünnet inancını temsil etmektedir. Bunlardan başka bir çok itikadi görüş ve mezhepler ortaya çıkmıştır. Bunların başında Hariciyye, Mu'tezile, Mürcie, Cebriyye ve Müşebbihe grupları gelir. Bunların da bir çok kolları mevcuttur. Bu gruplar Ehl-i Sünnet'i temsil etmemektedir.

Ehl-i Sünnet'in içinde farklı mezheplerin hepsi hak dairededir ve doğru yol üzerindedir. Aralarındaki farklılık fitne değil, rahmet olacak şekildedir. Onun için bir mezhebe bağlı mümin, diğer hak mezhebi de tasdik etmelidir.

Fıkıh ve İtikad alanında ortaya çıkan hak mezhepler Kuran ve sünnet çizgisinden ayrılmazlar. Mezhep, yeni bir din değil, dinimizin itikat, ibadet, ahlak ve terbiye alanında hizmet veren kollarıdır. Dinin aslı nasılsa o şekilde bir anlayışla ifade edilmesidir. Hepsi ciddi bir ihtiyaçtan ortaya çıkmıştır. Hepsinin kaynağı Kuran ve sünnettir.

Bir mümin itikadını düşündüğü gibi, fıkhını ve ahlakını da düşünmek zorundadır. Çünkü her birisi diğerinin parçası ve tamamlayıcısıdır. Fıkıh insanın, hayatının her alanında kendi lehindeki ve aleyhindekileri bilmesi demektir. Din; iman, ibadet ve güzel ahlaktan oluşmaktadır.

Kuran’da Müminlerin, Peygamberimiz (sav)’in Sünnetine Uymalari Bildirilmiştir

Öncelikle bilinmelidir ki, sünnet, Kuran'dan ayrı olamaz. Sünnet; Kuran'ın, son peygamber, alemlere rahmet, büyük ahlak sahibi, müminlere pek düşkün, onların sıkıntıya düşmesi kendisine çok ağır gelen, iman edenlerin ağır yüklerini, üzerlerindeki taassup zincirlerini kaldıran, Allah (cc)'ın elçisi Peygamberimiz Hz. Muhammed (sav) tarafından yorumlanarak hayata geçirilmesidir.

Bu açıklamalar olmadan Kuran'ın anlaşılması ve hayata geçirilmesi mümkün olmaz. Örneğin, Kuran müminlere; diğer müminlere karşı şefkatli olmayı, güzel söz söylemeyi, tevazulu davranmayı emretmiştir. İyiliği emretmeyi, kötülükten menetmeyi, İslam ahlakını tüm insanlara tebliğ etmeyi farz kılmıştır. Temizliği şart koşmuştur. Ancak bunların nasıl hayata nasıl geçirileceği Kuran'da belirli bir şekilde anlatılır. Mümin, tüm bunların nasıl ve ne ölçüde uygulanacağına dair örnekleri Peygamberimiz (sav)'in hayatındaki uygulamalar vesilesiyle öğrenir.

Kuran'da Yüce Rabbimiz şu hükmü verir:

Andolsun, sizin için, Allah'ı ve ahiret gününü umanlar ve Allah'ı çokça zikredenler için Allah'ın Resûlü'nde güzel bir örnek vardır. (Ahzap Suresi, 21)

Resulullah (sav), tüm insanlar için en güzel örnektir. Mümin, Resulullah (sav)'ın sünnetine bakar ve uygulamaları ondan öğrenir. Nitekim sünnete bakıldığında hemen görülür ki, Resulullah (sav) ümmetine her konuyu öğretmiş, onların izzet ve şereflerine yaraşır davranışları göstermiştir. Peygamberimiz (sav)'in tüm hayatında, en küçük ayrıntıyı bile ihmal etmeme derecesinde bir ciddiyet, sorumluluk ve hassasiyet görülmektedir. Bu durum, Resulullah (sav)'ın ümmetine Kuran ile birlikte bir de "hikmet"i öğretmekte oluşunun bir sonucudur. Bir ayette Yüce Rabbimiz şöyle buyurur:

"Andolsun ki Allah, mü'minlere, içlerinde kendilerinden onlara bir peygamber göndermekle lütufta bulunmuştur. (Ki O) Onlara ayetlerini okuyor, onları arındırıyor ve onlara Kitabı ve hikmeti öğretiyor. Ondan önce ise onlar apaçık bir sapıklık içindeydiler." (Al-i İmran Suresi, 164)

Sünneti Terk Etme Tehlikesi

Dinin elden çıkışı sünnetin terkiyle başlar. Halat nasıl lif lif kopup parçalanırsa, din de sünnetin birer birer terkiyle ortadan kalkar. (Sünen-i Darimi, Mukaddime, 16)

İslam tarihinde birçok dönemde çeşitli sapmalar yaşanmıştır. Farklı mezhepler, İslam'ın özünden uzaklaşarak çeşitli sapkın itikatlara sahip olmuşlar, sapkın uygulamalara girişmişlerdir.

Resulullah (sav)'a biat eden, Allah (cc)'a biat etmiştir. Bu İlahi kuralla ilgili olarak Rabbimiz, başka bir ayette şöyle buyurur:

"Kim Resul'e itaat ederse, gerçekte Allah'a itaat etmiş olur..." (Nisa Suresi, 80)

Bu ayetten "Resulullah (sav)'a itaat" kavramının ne kadar önemli olduğunu anlıyoruz. İşte bu kavramın önemi, Resulullah (sav)'ın, az önce değindiğimiz "örnek olma" vasfının yanında, ikinci bir vasfından, "hüküm koyucu" özelliğinden kaynaklanmaktadır. Kuran göstermektedir ki, Resulullah (sav)'ın emirlerine ve koyduğu kurallara uymak, aynı Allah (cc)'ın kitabındaki ayetlere uymak gibi farzdır. Nitekim bir başka ayette, Resulullah (sav)'ın söz konusu yasaklama ve emretme yetkileri hakkında Rabbimiz şöyle buyuruyor:

"Onlar ki, yanlarındaki Tevrat'ta ve İncil'de (geleceği) yazılı bulacakları ümmi haber getirici (Nebi) olan elçiye (Resul) uyarlar; O, onlara marufu (iyiliği) emrediyor, münkeri (kötülüğü) yasaklıyor, temiz şeyleri helal, murdar şeyleri haram kılıyor ve onların ağır yüklerini, üzerlerindeki zincirleri indiriyor. Ona inananlar, destek olup savunanlar, yardım edenler ve onunla birlikte indirilen nuru izleyenler; işte kurtuluşa erenler bunlardır." (Araf Suresi, 157)

Rabbimiz bir diğer ayette ise şöyle buyuruyor:

"... Resul size ne verirse artık onu alın, sizi neden sakındırırsa artık ondan sakının ve Allah'tan korkun..." (Haşr Suresi, 7)

Bu ayetler, Peygamber (sav)'in, Kuran'da haram kılınmış olan şeylerin dışında da bazı şeyleri ümmetine yasaklayabileceğini göstermektedir. Bu nedenledir ki, Peygamberimiz (sav) bir hadisinde şöyle buyurur:

"Sizi bir şeyden men ettiğim zaman ondan kesinlikle kaçının. Bir şey emrettiğimde ise, onu gücünüz yettiğince yerine getirin." (Buhari, İ'tisam, 2)

Başka ayetlerde de Hz. Peygamber (sav)'in söz konusu "hüküm koyucu" özelliği haber verilir. Müminlerin uzlaşamadıkları herhangi bir konu, iman edenler tarafından Resulullah (sav)'a götürülür ve en hayırlı sonuç bu şekilde elde edilir:

"Ey iman edenler, Allah'a itaat edin; elçiye itaat edin ve sizden olan emir sahiplerine de. Eğer bir şeyde anlaşmazlığa düşerseniz, artık onu Allah'a ve elçisine döndürün. şayet Allah'a ve ahiret gününe iman ediyorsanız. Bu, hayırlı ve sonuç bakımından daha güzeldir." (Nisa Suresi, 59)

Resulullah (sav)'ın söz konusu hüküm verici özelliği o denli kesindir ki, Allah (cc), müminlerin bu hükme kalplerinde hiçbir sıkıntı duymadan seve seve itaat etmelerini bildirmiştir:

"Hayır öyle değil; Rabbine andolsun, aralarında çekiştikleri şeylerde seni hakem kılıp sonra senin verdiğin hükme, içlerinde hiç bir sıkıntı duymaksızın, tam bir teslimiyetle teslim olmadıkça, iman etmiş olmazlar." (Nisa Suresi, 65)

Bir başka ayette, Resulullah (sav)'ın hükmünün kesinliği şu şekilde haber verilir:

"Allah ve Resûlü, bir işe hükmettiği zaman, mü'min bir erkek ve mü'min bir kadın için o işte kendi isteklerine göre seçme hakkı yoktur. Kim Allah'a ve Resûlü'ne isyan ederse, artık gerçekten o, apaçık bir sapıklıkla sapmıştır." (Ahzab Suresi, 36)

Resulullah (sav)'ın bu "hüküm verici" vasfına karşı çıkmak, onun verdiği hükme karşı gelmek ise inkarcılıktır:

"Kim kendisine 'dosdoğru yol' apaçık belli olduktan sonra, elçiye muhalefet ederse ve mü'minlerin yolundan başka bir yola uyarsa, onu döndüğü şeyde bırakırız ve cehenneme sokarız. Ne kötü bir yataktır o!..." (Nisa Suresi, 115)

Peygamber (sav)'in hüküm koyuculuğu ve örnek olma vasfı, Kuran'da bu denli muhkem bir biçimde açıklanmışken, Resulullah (sav)'ın sünnetinden yüz çevirmeyi savunmak, kuşkusuz Kuran'a aykırı bir düşüncedir. Her yaptığı işte ve her emrinde O'na uymak, İslam'a uymanın kendisidir. O'nun sünnetinden uzaklaşmak ise İslam'ın hakikatinden uzaklaşmaktır.

Nitekim Ashab-ı Kiram da öyle yapmış, her işlerinde Kuran'la birlikte Kuran'ın hayata geçmiş hali olan Resulullah (sav)'e uymuşlardır. Bir sahabeden şu söz aktarılır:

"Biz hiç bir şey bilmezken Allah bize Muhammed'i (sav) peygamber olarak gönderdi. Biz, Muhammed'i neyi, nasıl yaparken görmüşsek, onu öylece yaparız."  (Nesâî, "Taksîru'ssalât", 3/117; Ibn Mâce, 1/339, Hâkim, "Müstedrek", 1/208)

Şu halde, "Kur'an'a dönelim, sünnete ihtiyacımız yok" düşüncesinin İslam'a uygun bir düşünce olmadığı ve İslam'ı bilmemekten kaynaklandığı ortadadır. Bu görüşün sahipleri, bir köşke girmek isteyen fakat, kapısını açabilecekleri anahtarı kullanmayı istemeyen kimselere benzemektedirler. Sünnetin, kendisine sarılanları kurtardığı kesindir.

Tabiîn (Ashabı görüp onlardan feyz alan) müfessirlerden olan Dahhak İbni Müzahim şöyle der: "Cennet ile sünnet aynı konumdadır. Zira ahirette cennete giren, dünyada sünnete sarılan kurtulmuştur." (Tefsir-i Kurtubi, XIII/365)

İmam Malik de sünneti, Nuh aleyhisselamın gemisine benzetmiş ve "Kim ona binerse, kurtulur, kim binmezse boğulur." (Suyuti, Miftahu'l Cenne, s.53-54) demiştir.

Sünnet o denli büyük bir kurtuluş yoludur ki, Kuran'da Rabbimiz, Resulullah (sav)'ın emir ve yasaklarının "insanlara hayat verecek şeyler" olduğunu bildirmiştir:

"Ey iman edenler, size hayat verecek şeylere sizi çağırdığı zaman, Allah'a ve Resûlü'ne icabet edin. Ve bilin ki muhakkak Allah, kişi ile kalbi arasına girer ve siz gerçekten O'na götürülüp toplanacaksınız." (Enfal Suresi, 24)

Din, Kuran ve Resulullah (sav)'la birlikte bir bütündür. Birinin eksilmesi sözkonusu olamaz. Resulullah (sav)'ın örnek davranışlarını, öğrettiği hikmetleri ve verdiği hükümleri bize ulaştıran kaynak ise sünnettir, Ehl-i Sünnet itikadıdır.

Peygamberler Müminleri Hayat Verecek Yola Çağırırlar

Ey iman edenler, size hayat verecek şeylere sizi çağırdığı zaman, Allah'a ve Resûlü'ne icabet edin. Ve bilin ki muhakkak Allah, kişi ile kalbi arasına girer ve siz gerçekten O'na götürülüp toplanacaksınız. (Enfal Suresi, 24)

İnsanlık tarihine bakıldığında hayatın peygamberle başladığı görülür. Çünkü bir peygamber olmadan din ahlakının anlaşılması ve uygulanması mümkün değildir. Bu yüzden her ümmete yol gösterici olarak bir elçi gönderilmiştir.

Allah (cc), diğer peygamberler gibi Peygamberimiz Hz. Muhammed (sav)'i de mükemmel bir din, dosdoğru bir yol üzerinde göndermiştir. Ve O'nu kıyamete kadar bütün insanlığa peygamber kılmıştır. O'na itaat, O'na saygı ve sevgi, Peygamberimiz (sav)'in yaşam tarzını uygulama ve sünnetini yerine getirme inananlar için bir sorumluluktur.

Nitekim, Kuran'da peygambere itaat, Allah (cc)'a itaat ile birlikte değerlendirilmektedir. Müminlere anlaşmazlığa düştükleri konularda kendilerine yol gösterici olarak Kuran'ı ve Peygamberimiz (sav)'in sünnetlerini almaları emredilmiştir. Kuran-ı Kerim'de bu konu ile ilgili olarak şöyle buyurulmaktadır:

"Hayır öyle değil; Rabbine andolsun, aralarında çekiştikleri şeylerde seni hakem kılıp sonra senin verdiğin hükme içlerinde hiç bir sıkıntı duymaksızın tam bir teslimiyetle teslim olmadıkça iman etmiş olmazlar." (Nisa Suresi, 65)

Bu ayetten de açıkça anlaşıldığı gibi Peygamberimiz Hz. Muhammed (sav)'in uygulamaları, Kuran gibi kesin ve hatasız bir hüküm kaynağıdır. Çünkü sünnet Kuran'ın yorumu, açıklanması ve hayata geçirilmesinin diğer adıdır. Bu yüzden Kuran'ın hayata dönüştürülmüş şekli olan Peygamber Efendimiz (sav)'in Sünnet-i Seniyyesi konusunda mümin erkek ve kadınlar için herhangi bir tevil getirme ve itaatsizlik etme hakkı yoktur.

"Allah ve Resulü, bir işe hükmettiği zaman, mümin bir kadın ve mümin bir erkek için o işte kendi isteklerine göre seçme hakkı yoktur. Kim Allah'a ve Resulüne isyan ederse artık gerçekten o apaçık bir sapıklıkla sapmıştır." (Ahzab Suresi, 36)

Bu konu ile ilgili diğer bir ayette Rabbimiz şöyle buyurur:

"Aralarında hükmetmesi için, Allah'a ve elçisine çağrıldıkları zaman, mü'min olanların sözü, "işittik ve itaat ettik" demeleridir. İşte felaha kavuşanlar bunlardır." (Nur Suresi, 51)

Kuran'da Resulullah (sav)'a itaati konu alan tüm ayetlerde itaatin müminler üzerinde bir zorunluluk olduğu anlatılmıştır. Bu yüzden Peygamber (sav), uygulamalarında masumdur ve bu uygulamalar Allah (cc)'ın koruması altındadır. Diğer bir deyişle, sünnet kapsamı içerisine alınan her şey aslında vahye dayalıdır. Ayetlerde şöyle buyrulmaktadır:

"O hevadan (kendi istek, düşünce ve tutkularına göre) konuşmaz. O (söyledikleri) yalnızca vahyolunmakta olan bir vahiydir."(Necm Suresi, 3-4)

Bu durumda, eğer bir konuda ihtilaf baş gösterirse, İslam'ın iki temel kaynağı olan Kuran ve sünnete başvurmak müminler için diğer bir zorunluluktur. Bunu bildiren bir ayet şöyledir:

"... Aranızda bir anlaşmazlığa düşerseniz bunu Allah'a ve elçisine döndürün. şayet Allah'a ve ahiret gününe iman ediyorsanız bu hayırlı ve sonuç bakımından daha güzeldir." (Nisa Suresi, 59)

Ayrıca Hz. Peygamber (sav), vahiy yoluyla Allah (cc)'tan aldığı Kuran ayetlerini sadece insanlığa ulaştırmakla kalmamış aynı zamanda onun açıklanması görevini de yerine getirmiştir. Peygamberimiz (sav)'in sünnetine bu açıdan bakarsak, onu Kuran'ın yorumlanması şeklinde algılayabiliriz. Peygamberimiz (sav)'in sünneti, eğer bu anlamda değerlendirilirse yanlış anlaşılmalardan, tahrifattan ve istismardan korunmuş olur ve anlaşılması kolaylaşır.

Diğer bir ayette ise, "De ki: "Eğer Allah'ı seviyorsanız bana uyun ki, Allah da sizi sevsin ve günahlarınızı bağışlasın"" (Al-i İmran Suresi, 31)buyrulmuştur. Bu yüzden Allah (cc)'ı sevmenin göstergesi Resulullah (sav)'a uymaktır. İnsan Resulullah (sav)'a uymakla gerçekte Allah (cc)'a uymuş olduğunu ortaya koymaktadır. Hiçbir mümin Allah (cc)'a itaati yeterli görüp Resulullah (sav)'a itaati terk edemez. Peygamber Efendimiz (sav) sünnete uyanları şu şekilde müjdelemektedir:

"Kim, sünnetimi ihya ederse, beni ihya etmiş olur. Kim beni ihya ederse cennette benimle beraberdir."  (Sünen-i Tirmizi, Kitabu'l-İlm, B. 16, Hds. 2818. Taberani, Mu'cemü's-Sagir Tercüme ve şerhi, Çev. İsmail Mutlu, İst. K1997, C.2, sh. 279, Hds. 587)

Peygamberimiz (sav) Sünnet-i Seniyye'ye uyanları böyle müjdelerken, Rabbimiz Kuran-ı Kerim'de Peygambere isyanın ne kadar büyük sonuçlar doğuracağını şu şekilde bildirmiştir:

"Kim Allah'a ve elçisine isyan eder ve onun sınırlarını aşarsa, onu da içinde ebedi kalacağı ateşe sokar. Onun için alçaltıcı bir azab vardır." (Nisa Suresi, 14)

Bütün bu gerçeklere rağmen Sünnet-i Seniyye'nin önemini anlamayanlar ve eleştirenler, doğrudan doğruya Resulullah (sav)'a yönelik bir tavır içerisine girmiş olurlar. Oysa ki Allah (cc)'ın Kuran-ı Kerim'de, "Sen büyük bir ahlak üzerinesin" buyurduğu, Hz. Ayşe'nin ise, "O'nun ahlakı Kuran'dan ibarettir" dediği Resulullah (sav)'ın söz ve davranışları, insanlar için bir model teşkil etmelidir. İnsanlık, O'nu örnek almadığı takdirde güzel ahlaktan uzak kalacağı gibi, dünya ve ahiret saadetini de elde edemeyecektir.

Sünnet-i Senniye'yi terk edenler büyük bir sevap kaybına uğrayacaklar, hesap gününde Resullullah (sav)'in şefaatinden de mahrum kalacaklardır. Ayrıca, ümmetine karşı son derece şefkatli, onlara gelecek zarara karşı alabildiğine hassas olan Peygamberimiz (sav)'in sünnetinden yüz çevirmek böyle bir nimete karşı da büyük bir nankörlük olur:

"Andolsun size içinizden sıkıntıya düşmeniz O'nun gücüne giden, size pek düşkün, müminlere şefkatli ve esirgeyici olan bir elçi gelmiştir." (Tevbe Suresi, 128)

Peygamberimiz Hz. Muhammed (sav)'in uygulamalarına yanlış gözle bakanlar, Peygamberimiz (sav)'in İslam dinindeki yerini anlayamamışlardır. Peygamberin üzerine yüklenen görev, hiç bir ayrıntıyı gözden kaçırmayan bir sorumluluk bilincini gerektirmektedir. Peygamberimiz (sav) ticaretten sağlığa, yardımlaşmadan eğitime kadar sayısız konuda bu yüzden bizi bilgilendirmiştir.

Peygamberimiz (sav)'in sünnetindeki temel prensip, uygulanabilir olmasıdır. "Kolaylaştırınız, zorlaştırmayınız. Müjdeleyiniz, nefret ettirmeyiniz"  (Buhari sahih, İlim b, 11, cihad 164) hadisi bunun en belirgin göstergesidir. Sevgili Peygamberimiz Hz. Muhammed (sav)'in hanımı Hz. Ayşe, Peygamberimiz (sav)'in, Ashabına daima kolaylıkla üstesinden gelebilecekleri amelleri emrettiğini haber vermiştir. Bu yüzden O'nun sünneti, toplumun her kesiminin örnek alabilmesine uygundur. O'nun yaşantısı her mümin için bir uygulama örneğidir.

Bir diğer konu ise Resulullah (sav)'ın sünnetinin terk edilmesi ile birlikte ortaya çıkan zararlı bazı sonuçlardır. Bilgisizlik, tembellik gibi sebepler yüzünden bir kısım Müslümanlar, sünnetten hüküm vermek yerine kendi akıllarından ya da kendilerine göre bilgili gördükleri, ama aslında İslam'dan bihaber insanların anlatımlarından hüküm çıkararak İslam dünyasına bid'at fitnesini sokmuşlardır.

İslam dünyasındaki siyasi ve ekonomik sorunlar, Allah (cc)'ın kitabından ve Peygamber (sav)'in sünnetinden ayrılma nedeniyle meydana gelmiştir. Müminler aynı peygamberin ümmeti olmanın şuuruna varıp, O'na layık bir ümmet olmaya çalışmadıkları sürece, İslam coğrafyasındaki bu istikrarsızlığın sona ermesi de beklenemez. Bu yüzden Müslümanların tek çıkış yolu, Allah (cc)'ın Kitabına ve Peygamberimiz (sav)'in Sünnet-i Seniyyesi'ne sımsıkı sarılmalarıdır.

Peygamberimiz (sav)'in hayatı ve yaşam tarzı incelendiğinde, hayata yaklaşımının tek boyutlu olmadığı görülmektedir. Resulullah (sav)'ın hayatı ile ilgili günümüze ulaşan güvenilir hadis rivayetlerinde çok çarpıcı örnekler vardır. Peygamberdir, devlet başkanıdır, ordu komutanıdır, askerdir, tüccardır. Namaz kılan, oruç tutan, gece namazlarına kalkan, devamlı dua, tefekkür ve zikir halinde olan, derinlik sahibi çok üstün bir insandır. Evlenen, alışveriş yapan, hastaları tedavi eden, çocuklarla şakalaşan, arkadaşlarıyla güreşen, eşiyle yolda yarışan tevazu dolu bir önderdir.

Allah (cc)'a kulluk vazifesini gereği gibi yerine getirmek, yalnızca Peygamberimiz (sav)'in uygulamalarını tam olarak kavrayıp uygulamakla mümkündür. Bunun için ise başvuracağımız ilk kaynak hadis kitaplarıdır. Hadis kitapları Peygamberimiz Hz. Muhammed (sav)'in özellikle peygamberlik görevini sürdürdüğü dönemde söylediği sözlerin, yaptığı hareketlerin, O'nun şahsi özelliklerinin büyük-küçük demeden biraraya getirilmesinden oluşmuştur. Bu kitaplarda kullanılan hadislerin, bütün Sünni İslam alimleri tarafından kabul edilen kaynaklardan elde edilmesine büyük özen gösterilmiştir.

Ehl-i Sünnet İtikadı ve Esasları

Asr-ı Saadet ve Dört Halife dönemlerinde herhangi bir mezhebin kurulmasına gerek yoktu. Çünkü onlar dini doğrudan Peygamber Efendimiz Hz. Muhammed (sav)'den ve Ashabından öğrenmişlerdi.

Sonradan sapkın akımlar ve bid'atçı fırkalar türeyince, Peygamber Efendimiz (sav)'in ve Ashabının yolundan giden rabbani alimler, itikat ve amelde bazı ölçüler tespit etmişlerdir. Doğruyu yanlıştan ayırarak, İslam dinini arınmış bir şekilde insanlığa sunmuşlardır. Böylece Ehl-i Sünnet mezhepleri ortaya çıkmıştır.

Ehl-i Sünnet çizgisini, sapık fırkalardan ayıran bazı önemli esaslar vardır. Ehl-i Sünnet karşıtı sapkın bazı akımlar, bu esaslara karşı çıkarak kimi bilgisiz insanları kendi taraflarına çekmeyi başarmışlardır. Bu nedenle, Peygamberimiz (sav)'in yoluna tabi olmuş tüm Müslümanlar, bu gibi fitnelere karşı çok dikkatli olmalıdırlar. Bu konuda ilk yapılması gereken şeylerden biri    Ehl-i Sünnet itikadının esaslarını özümseyerek öğrenmek ve akılda tutmaktır.

Ehl-i Sünnet ve'l Cemaat'in Üzerinde İttifak Ettiği Hususlar

1) Allah (cc)'a İman

Allah (cc)'ın sıfatlarına, Kuran'da ve sünnette bahsedildiği şekilde iman etmek İslam'ın temel kaidesidir. Allah (cc)'ı insanlara yakıştırılan sıfatlarla sıfatlandıramayız. Allah (cc), yarattıklarıyla mukayese edilemez. Allah (cc) Kuran'da sıfatlarını birer birer zikretmiştir. Bu hususta çok dikkat edilmeli, bazı sapkın görüşlere rağbet edilmemelidir.

Kişi mümin olduğu sürece kendi imanından kuşku duymamalı ve kalben inandığı halde eksikleri yüzünden kendini imansız kabul etmemelidir. Bu, itikadımıza göre çok zararlı bir bakış açısıdır. Nitekim Yüce Rabbimiz Kuran-ı Kerim'de şöyle buyurmuştur:

Allah'a çağıran, salih amelde bulunan ve: "Gerçekten ben Müslümanlardanım" diyenden daha güzel sözlü kimdirı (Fussilet Suresi, 33)

2) Ehl-i Sünnet'te Kuran İnancı

Kuran, Allah (cc) kelamıdır. O, Allah (cc) Katından gelmiştir, yine O'na dönecektir ve Kuran, Allah (cc)'ın indirdiği son ve kıyamete kadar geçerli olacak tek hak kitaptır.

Hiç şüphesiz, bu Kur'an, sana, hüküm ve hikmet sahibi olan, (ve her şeyi gerçeğiyle) bilen (Allah'ın) Katından ilka edilmektedir.  (Neml Suresi, 6)

3) Dünya Gözüyle Allah (cc)'ın Görülemeyeceği İnancı

Peygamberimiz Hz. Muhammed (sav)'in Allah (cc)'ı dünya gözüyle gördüğüne dair hiçbir sözü mevcut değildir. Kim ölmeden önce Allah (cc)'ı gördüğünü iddia ederse, Ehl-i Sünnet inancına göre yalan söylemiştir.

Resulullah (sav) bir hadisinde "İyi bilin ki sizden hiçbir kimse ölmedikçe Rabbini göremeyecektir."  (Müslim) buyurmuştur.

4) Müminler Cennette Rabbimiz'i Göreceklerdir

Sahih hadis kitaplarında insanların kıyamette ahiret gözü ile Allah (cc)'ı göreceklerinden bahsedilmektedir. Ancak Cehmiyye, Mutezile ve Rafiziler bunun aksini savunmuşlardır.

Allah (cc) bir mekanda, arş üstünde ya da başka bir yerde değildir. Yani Allah (cc) mekandan münezzehtir.

5) Ahiret Gününde Yaşanacaklar

Ehl-i Sünnet ve'l Cemaat, Resulullah (sav)'ın ahiret konusundaki söylediği sözlere harfiyyen inanır. Buna göre kabir azabı vardır. Ehl-i Sünnet'e göre kabir, müminler için cennet bahçesi, imansızlar için ise cehennem çukurlarından bir çukurdur. Kabirde münkereyn meleklerinin sorgusu da haktır. Mahşer yerinde insanların dünyada iken birbirleriyle olan haklarına bakılır ve hak sahiplerine hakları iade edilir.

Ahiret gününde yaşanacaklarla ilgili olarak Ömer Nasuhi Bilmen şöyle söylemektedir:

... İnsan öldüğü zaman kabrinde "Münker ve Nekir" denilen iki melek tarafından sorguya çekilecektir. Ölüye soracaklardır: Rabbin kimdir? Peygamberin kimdir? Dinin nedir? Kıblen neresidir? Buna kabir sorgusu denir.

Amellerin yazılı olduğu defter, her insanın dünyada iyi ve kötü her işlediği şeyin yazılı olduğu defterdir. Melekler tarafından yazılmış olan bu defter, âhirette sahibine verilecek ve ona: "Al, kitabını oku!" denilecek ve böylece hiç bir şey gizli kalmayacaktır.

Mizan, Mahşer'de herkesin dünyada yapmış olduğu işleri tartmaya mahsus bir adalet ölçüsüdür ki, bununla amellerin iyi ve kötü miktarı anlaşılmış olur.

Sırat, cehennemin üzerine kurulmuş, üzerinden geçilmesi pek zor olan bir köprüdür. Bunun üzerinden Allah'ın iyi kulları çok kolaylıkla geçer. Öyle ki, bir kısmı şimşek çakar gibi aniden geçer ve cennete girer. Kafirler ile müminlerden bağışlanmamış kimseler geçemeyip cehenneme düşeceklerdir. Kâfirler ebedî olarak orada kalacaklar, müminler ise cezalarını doldurduktan sonra cennete gireceklerdir.  (Ömer Nasuhi Bilmen, Büyük İslam İlmihali, Sadeleştiren A. Fikri Yavuz, s.32-33)

6) Resulullah (sav)'ın şefaati

Şefaat demek, günahı olan müminlerin günahlarının bağışlanması, olmayanların daha yüksek derecelere erişmeleri için peygamberlerin ve Allah (cc) Katındaki dereceleri yüksek olanların Rabbimiz'den istekte bulunmalarıdır. Tüm Müslümanlar Peygamber Efendimiz (sav)'in şefaatine layık olmak için çalışıp çabalamalıdırlar. Ömer Nasuhi Bilmen kutlu Peygamberimiz (sav)'in şefaati ile ilgili olarak şöyle buyurmuştur:

Şefaat, âhiret günü bir kısım müminlerin bağışlanmaları ve bazı itaatli müminlerin de yüksek derecelere ermeleri için Peygamberimizin ve diğer bazı büyük zatların Yüce Allah'dan dilek ve yalvarışta bulunmalarıdır. Âhirette bütün insanlara ait hesaba çekilme işinin bir an önce yapılması için en büyük şefaatta bulunacak kimse, Hazret-i Peygamber Efendimizdir. Onun bu şefaatına şefaat-ı Uzma (En büyük şefaat) denir. Peygamberimizin sahib olduğu Cennetteki yüksek makama da Makam-ı Mahmud (Övülen Makam) denir.  (Ömer Nasuhi Bilmen, Büyük İslam İlmihali, Sadeleştiren A. Fikri Yavuz, s.33)

7) Kadere İman

Ehl-i Sünnet ve'l Cemaat, kaderin hayır ve şerrine iman eder. Kadere imanın iki mertebesi vardır:

Birinci mertebe, Allah (cc), yarattığı her şeyin ne yaptığını ve ne yapacağını bilir. Onların itaatlerinin yanında Kendisi'ne isyanı da önceden bilir.

Allahu Teala (cc), tüm yarattıklarının kaderini Levh-i Mahfuz'da yazmıştır. İnsan cenin durumundayken yani ruhu üflenmeden önce, bir melek tarafından kaderi getirilir. Allah (cc)'ın iradesi, insanın iradesinin üzerindedir. Kişinin mümin olması ya da küfre sapması Allah (cc)'ın dilemesi dışında oluşmaz. Müslümanlar bu konuda çok hassas olmalıdırlar.

8) Ehl-i Kıble Günah İşlemekten Dolayı Tekfir Edilemez

Ancak imanın aslı bundan müstesnadır. Ehl-i Sünnet itikadında olan bir kişi, aynı kıbleye yönelen diğer bir mümini günah işlediğinden dolayı tekfir etmez, inkarcı olduğunu iddia etmez. İslam tarihinin ilk sapkın akımı olan Hariciler ilk fitneyi bu konuda çıkarmışlardır.

İnkara sapmış bir kişi ne kadar hayır işlerse işlesin kendisine bir yararı olmayacağı gibi, Müslüman da ne kadar günah işlerse işlesin, haram olana helal, helal olana haram demedikçe inkara sapmış sayılmaz.

9) Allah (cc)'ın Veli Kullarının Kerametleri Haktır

Allah (cc) dostlarının kerametlerine, Allah (cc)'ın onların eliyle meydana getirdiği harikulade hallere, değişik ilimlerde yaptığı keşiflere iman etmek Ehl-i Sünnet itikadının esaslarındandır.

10) Resulullah (sav)'ın Mirac Hadisesi

Miraç hadisesinde Peygamber Efendimiz (sav) hem ruhu hem de bedeni ile gökler ötesi aleme çıkmıştır. Kuran'da Peygamberimiz (sav)'in Beyt-ül-Makdis'e gidişi sabit olup, sahih hadislerde semavata çıktığı tasdiklenmiştir.

Bir kısım ayetlerimizi kendisine göstermek için, kulunu bir gece Mescid-i Haram'dan, çevresini bereketlendirdiğimiz Mescid-i Aksa'ya götüren O (Allah) yücedir. Gerçekten O, işitendir, görendir. (İsra Suresi, 1)

Kutlu Peygamberimiz (sav)'in miraca çıkmasına iman etmeyen inkarcı ve münafıklar fitne çıkarmak için Mekke'de Hz. Peygamber Efendimiz (sav)'in bu mucizesi ile alay etmeye yeltenmişlerdi. Şehrin her yerinde bu fitneyi yaymak için uğraşıyorlardı. Müşrikler her gördükleri insana bunu anlatıp kendilerince alay etmeye çalışıyorlardı. Müşriklerden biri Hz. Ebu Bekir'e gelerek "Muhammed (sav) bir gecede Mekke'den Kudüs'e gittiğini iddia ediyor, ne diyorsunş" dedi. Hz. Ebu Bekir de tüm müminlere örnek olacak bir teslimiyet ve güvenle "Eğer O söylüyorsa doğrudur." diyerek yayılan bu fitneyi önledi.

11) Hesap Günü

Kıyamet günü, Allah (cc)'ın kainat için takdir ettiği ömrün bittiği gündür. Kıyamet günü herkes hesaba çekilecektir. Tekrar ikinci bir bedenle dünyaya dönüş söz konusu değildir. Adem Peygamber (a.s.)'den kıyamete kadar yeryüzüne gelen bütün ruhlar dünya kurulmadan önce yaratılmıştır. Bir ruh değişik bedenlerle birden fazla dünyaya gelmeyecektir.

12) Cennetle Müjdelenenleri Tasdik Etmek

Cennetle müjdelenen sahabeler hakkındaki herhangi bir kötü söz, bu mübarek insanlara karşı saygıya uygun değildir ve büyük günahtır. Bu sahabeler şunlardır:

• - Hz. Ebu Bekir (r.a.)
• - Hz. Ömer (r.a.)
• - Hz. Osman (r.a.)
• - Hz. Ali (r.a.)
• - Talha b. Ubeydullah (r.a.)
• - Zübeyr b. Avvam (r.a.)
• - Sa'd b. Ebi Vakkas (r.a.)
• - Said b. Zeyd (r.a.)
• - Abdurrahman b. Avf (r.a.)
• - Ebu Ubeyde b. Cerrah (r.a.)

İslam'ın ilk döneminin tarihi bu üstün insanların kahramanlıkları ile doludur. Resulullah Efendimiz (sav) hadislerinde, bu değerli Müslümanlardan övgüyle bahsetmiştir.

Sapkın fırkaların ortak özelliklerinden biri de cennetle müjdelenmiş olan sahabelerden bazılarına karşı saldırmalarıdır. Ehl-i Sünnet itikadında böyle bir görüşe kesinlikle yer yoktur.

13) Kuran ve Sünnet Hakkında Yorum Yapılmaması

Akıl ve kıyas öne sürülerek Kuran ve sünnette açıkça beyan edilen hükümler üzerine değişik yorum getirilemez. Zira sahabeler ve mezhep imamlarımız böyle yapmış ve böyle buyurmuşlardır. Müminler Kur'an ve sünnete uyan herşeyi kabul ederler, aykırı olanı ise reddederler. Ehl-i Sünnet ve'l Cemaat'i diğerlerinden ayıran en büyük özellik, ilimlerini Kuran ve sünnetten yani asıl kaynağından almalarıdır.

İman edenler anlamını kavrayamadıkları konuları Kuran ve sünnet ışığında tefsir ederler, zanna, heva ve heveslerine uymazlar. Hiç kimse Kuran ve sünnete aykırı söz söyleme hakkına sahip değildir.

Ehl-i Sünnet Mezhepleri

İtikadi (inanç ve imani) Açıdan Mezhepler

İtikadi açıdan mezhepler iki tanedir.

1) Maturidi mezhebi; İmam Maturidi tarafından kurulmuştur.

2) Eş'ariyye mezhebi; İmam Eş'ari tarafından kurulmuştur.

Bu iki mezhep temelde birdir. Ancak aralarında teferruata ait kırka yakın konuda fikir ayrılığı vardır. Fikir ayrılığına düştükleri konular sadece ayrıntılardan ibarettir.

Maturidi Mezhebi

Maturidi mezhebinin kurucusu İmam Maturidi'dir. Asıl adı Ebu Mansur Muhammed bin Mahmud el-Maturidi'dir. Hicri 238 yılında Semerkant'ta doğmuştur.

Türk asıllı olan İmam Maturidi, ilim tahsilini İmam-ı Azam'ın talebelerinden almıştır. Çalışmalarında akıl ile nakil arasında güzel bir bağlantı kurmuştur. Ehl-i Sünnet inancına sıkı sıkıya bağlı talebeler yetiştirerek sapkın fırkaların karşısında yıkılmaz bir set oluşturmuştur. Ehl-i Sünnet inancının kendinden sonraki nesillere ulaştırılmasında büyük katkısı vardır.

İmam Maturidi, fıkıhta Hanefi mezhebine bağlı olan Müslümanların itikatta imamıdır. Maturidi mezhebi başta Türkler olmak üzere pek çok Müslüman tarafından kabul edilmiştir.

Maturidi'nin günümüze kadar ulaşan eserlerinden bazıları şunlardır: Kitabü't Tevhid, Te'vilatü'l Kuran.

Bizim için Ehl-i Sünnet itikadının temelini oluşturan inanç kaidelerinden bazıları şunlardır:

1. - Allah (cc) vardır ve birdir. Zatı ve fiilleriyle bir olan Allah (cc)'a imanla mükellefiz. Allah (cc)'ın Zatı ve fiili sıfatları vardır. Bunlar Allah (cc)'ın Zatı'yla beraber vardır. Allah (cc)'ın kelam sıfatı kendi Zatı'yla kaimdir.
2. - İman, dil ile ikrar ve kalp ile tasdikten ibarettir. Dil ile ikrar eden fakat kalp ile tasdik etmeyen kimse mümin değildir. İmanın yeri kalptir. Kalbe yer eden imana zorla da olsa kimsenin gücü yetmez.
3. İman eden birinin Müslüman olmadığını söylemek nasıl doğru değilse, İslam'ın şartlarını yerine getiren birinin mümin olmadığını söylemek de doğru ve caiz değildir. Amel imana dahil değildir.
4. - Ahirette Allah (cc)'ı görmek mümkündür. Ancak O'nu görmek keyfiyetsiz olacaktır.
5. - İnsan bir şeyi işlemeye karar verdiğinde Allah (cc) onda bu fiili işleme kudretini yaratır. Bunun yaratılması fiille beraberdir. İnsan fiil işlediği zaman sevap veya cezaya müstehak olması kasde bağlıdır.
6. - Zina etmek, adam öldürmek, içki içmek gibi büyük günahları işlemesi insanı imandan çıkarmaz. Büyük günahı işleyen kimse tevbe ederse affa uğrar.
7. - Günahkarlar için Peygamberimiz (sav)'in şefaat etmesi haktır. Bu Allah (cc)'ın Peygamberimiz (sav)'e bir lütfudur. Peygamberimiz (sav) büyük günah sahibi müminlere şefaat edecektir.

Eş'ariyye Mezhebi

Eş'ariliğin kurucusu Ebu'l Hasan El-Eş'ari, Hicri 260 yılında Basra'da doğdu. Kırk yaşına kadar Mu'tezile alimlerinden Ebu Ali el Cübbai'den ders aldı.

İmam Eş'ari pek çok eser kaleme aldı. Ehl-i bid'at olan Mu'tezile'yi, filozofları, tabiatçıları, dehrileri (Allah (cc)'a ve ahirete inanmayan imansız kimseleri), Yahudi ve Hıristiyanları hedef alan eserler yazdı. Risaletü'l-İman, Makalatü'l-İslamiyyin ilk akla gelen eserleridir. Günümüze kadar ulaşmış yirmiyi aşkın eseri vardır. Yirmi yıl yatsı namazının abdesti ile sabah namazı kıldığı rivayet edilir. 324 yılında Bağdat'ta vefat etmiştir.

Amelde Şafii ve Maliki mezhebine mensup olanlardan bir kısmı itikatta Eş'ariyye mezhebine bağlıdır. Eş'ariyye mezhebi özellikle Irak, Suriye ve Mısır'da yaygındır.

Ehl-i Sünnet itikadının oluşmasında İmam Eş'ari'nin görüşlerinin büyük önemi vardır. Maturidi ile irade konusunun dışında önemli bir konuda fikir ayrılığına düşmemişlerdir.

İmamın bazı görüşleri şunlardır:

1. - Kabir sorgusu, haşir, sırat ve mizan haktır. Edebi yönden Kuran bir mucizedir. Bir benzeri, insanlar tarafından yazılamaz.
2. - Peygamberin mucize göstermesi lazımdır. Velilerin de keramet göstermesi caizdir. Peygamberlerin mucizeleri kavimlerine peygamberliklerini isbat içindir. Veli ise kerameti ile üstünlük sağlamamalı, kerametini gizlemelidir.
3. - Bir melek vasıtasıyla kendisine Allah (cc) tarafından vahiy gelen ve kainata konulmuş olan adetleri bozacak şekilde mucize gösteren kimseye "nebi" denir.
4. - Allah (cc)'ın izni ile Peygamberimiz (sav)'in müminlere şefaati haktır. Allah (cc)'ın ahirette müminler tarafından görülmesi caizdir. Allah (cc) birdir ve eşi benzeri yoktur. Hayır ve şer Allah (cc)'tandır. İnsanların fiilleri Allah (cc) tarafından yaratılır ve kullar tarafından işlenir. İnsanların bir şey yapabilmeleri için gerekli olan güç, fiil ile beraber Allah (cc) tarafından kendisine verilir.

Ameli Açıdan Mezhepler

Ehl-i Sünnet itikadında, ameli konularda dört mezhep vardır:

• 1) Hanefi mezhebi; İmam-ı Azam Ebu Hanife tarafından kurulmuştur.
• 2) Şafii mezhebi; İmam Şafii tarafından kurulmuştur.
• 3) Hanbeli mezhebi; İmam Hanbel tarafından kurulmuştur.
• 4) Maliki mezhebi; İmam Malik tarafından kurulmuştur.

Bu bölümde mezhep imamlarımız ve onların görüşleri üzerinde duracağız.

Hanefi Mezhebi ve İmam-ı Azam Ebu Hanife

İmam-ı Azam, Hicri 80 yılında Küfe'de doğmuştur. Asıl adı Numan b. Sabit'tir. Yaşadığı bölge itibariyle bazı rivayetlerde onun Türk asıllı olduğu söylenmektedir. Ticaretle uğraşan varlıklı bir insan olan babası, Hz. Ali (r.a.)'nin halifeliği sırasında onun hayır duasını almıştır.

İmam-ı Azam genç yaşta Kuran'ı ezberledi. Arap dili ve edebiyatı, fıkıh, hadis ve kelam ilimlerinde kendisini geliştirdi. Bulunduğu yöredeki sapkın dini görüşlere sahip olan insanlarla tartışarak birçoğunu ikna etmeyi başardı. Böylece Ebu Hanife ismi duyulmaya başladı.

İlmi, zekâsı, zühd ve takvası çok yüksekti. İctihadındaki yükseklik, mezhebindeki kolaylık ve mükemmellik bütün Müslümanlar tarafından benimsenmiştir.

O dönemde fıkıh konusunda büyük bir ihtiyaç vardı. İmam-ı Azam ticareti bırakarak bu konulara yöneldi. Bu arada kendisini daha da geliştirerek Kuran ve sünnetten hüküm çıkarmaya, hadis rivayetlerini araştırmaya, sahabenin ihtilafa düştüğü konuları öğrenmeye koyuldu.

30 yıllık medrese hayatı boyunca 4.000'den fazla öğrenci yetiştirdi. İmam Ebu Yusuf, İmam Muhammed, Hasan b. Ziyad gibi her biri başlı başına müçtehid olan öğrenciler yetiştirmiştir.

İmam-ı Azam, talebelerine şu esasları tatbik ettikleri takdirde ilimlerinin sağlam temellere oturabileceğini söylemiştir:

1) Bir ilim meclisine devam etmek ve bu meclisin genel havasını teneffüs etmek.

2) Alimlerle birlikte olmak ve bulundukları çağdaki her türlü fikir hareketiyle temasta bulunmak.

3) Kendisine önemli ve üstü kapalı meseleleri açıklayan üstadının yanından ayrılmamak.

İmam-ı Azam, bir çok İslam alimi ile biraraya geldikten sonra, çağın en büyük alimlerinden Hammad b. Ebu Süleyman'a bağlanır. Çok şey öğrendiği hocası vefat edince bütün gözler ona çevrilir.

Irak valisi Yezid b. Hubeyre tarafından İmam-ı Azam'a kadılık teklif edilir. İmam-ı Azam bu teklifi reddedince günlerce süren işkencelerden sonra hapsedilir. Fakat halkın tepkisinden korkulduğu için kısa bir süre sonra serbest bırakılır.

Uzun süre Hicaz'da yaşayan İmam-ı Azam, yönetim Abbasiler'e geçince tekrar Küfe'ye döndü. Fakat Abbasi yönetiminde de değişen pek bir şey olmamıştı. Abbasi Halifesi El Mansur kendisine Bağdat kadılığı teklif ettiğinde, onun cevabı şöyle oldu: "Eğer ben bu vazifeyi kabul etmediğim takdirde Fırat nehrinde boğulmakla tehdit edilirsem, boğulmayı tercih ederim. Sizin etrafınızda ikrama ihtiyacı olan çoktur." Bu cevap üzerine Abbasi Halifesi El Mansur, onu fikirlerinden döndürmek için günlerce işkence yaptırdı. İşkence sırasında sağlığı bozulunca İmam-ı Azam, Hicri 150 yılında Bağdat'ta vefat etti. Türbesi hala her yıl yüzbinlerce Müslüman tarafından ziyaret edilmektedir.

İmam-ı Azam'ın ölümünden sonra talebeleri, onun içtihadlarını, rivayet ettiği hadisleri sistemli bir hale getirerek yeni eserler oluşturdular. İmamlarının görüşlerinin ışığında yeni hükümler çıkararak İslam coğrafyasına dağıldılar. Böylece İmam-ı Azam'ın görüşleri bir mezhep halini aldı. Günümüzde, Türkiye, Balkanlar, Kafkasya, Sibirya, Çin, Pakistan, Arnavutluk, Mısır, Filistin, Suriye ve Irak'ta yaşayan Müslümanlar Hanefi mezhebine göre amel etmektedirler.

İmam-ı Azam'ın günümüze ulaşan eserlerinden bazıları şunlardır: El-Fıkhu'l-Ekber, Kitâbü'l-Âlim ve'l-Müteallim, Kitâbü'r-Risâle, beş tane el-Haşiyye kitabı, el-Kasidetü'n-Nu'mâniyye, Ma'rifetü'l-Mezâhib,.

İmam-ı Azam Ebu Hanife'nin eserlerinden bazı alıntılar örnek vermek gerekirse;

"Elinden geldiği kadar insanlara sevgi göster. Herkese selam ver, isterse aşağı kimseler olsun. Başkalarıyla bir mecliste toplanır, aranızda bazı meseleler münakaşa edilirse ve senin bildiğine muhalif bir şey söylenirse sen onlara muhalefet etme. şayet sana sorarlarsa onlara bildiğin gibi haber ver, sonra bu hususta şöyle şöyle başka kavil de vardır, delili de şudur, diyerek kendi bildiğini söyle, böylelikle seni dinlerler ve senin ilminden dereceni anlarlar.

Sana gelenlerin hepsine başka başka bilgiler ver, her biri senden bir şey öğrensin. Onlara kıymetli şeyler ver, ehemmiyetsiz şeylerle uğraşma. Onlarla arkadaş gibi ol, hatta şaka yollu latifeler yap. Zira dostluk ve samimiyet ilme devamı sağlar. Onlara yumuşak davran hoş muamele et. Onlardan hiçbirine can sıkıntısı ve bezginlik gösterme. Kendini onlardan biri imiş gibi tut.

Denemedikçe kimsenin dostluğuna güvenme. Alçak ve hasis olan kimseyle dost olma. Güzel ahlaklı geniş yürekli ve derya gönüllü ol. Elbisen temiz ve yeni olsun. Binek atın iyi olsun. Güzel kokular kullan. Yemek yedirmekte cömert ol ve herkesi doyur. Bir fitne fesad duydun mu onu ıslah için koş. Seni ziyaret edenleri de, etmeyenleri de sen ziyaret et. Sana ister iyilik yapsınlar, ister kötülük sen daima iyilik yap. Affet ve bazı şeylere göz yum. Sana eziyet veren şeyleri terket, hakkı yerine getirmeye çalış. Arkadaşlarından hastalananları ziyaret et, göremediklerinin durumunu soruştur. Sana gelmeyenlerle sen alakadar ol." (Ebu Hanife'nin Öğrencisi Yusuf'a vasiyetinden)

Bilmiş ol ki amel ilme uyar. Nasıl ki aza gözün görmesi sayesinde hareket eder. Az dahi olsa amel ile ilim, çok amel ile cehaletten daha faydalıdır. Bu şuna benzer: Çölde bir adamın yanında az miktar azık bulunsa bile doğru yolu biliyorsa kurtulur. Bu adamın durumu yanında çok azık bulunup da yolu bilmeyen adamın durumundan daha hayırlıdır. Cenab-ı Hak şöyle buyurur 'Hiç bilenlerle bilmeyenler bir olur muş Bunu ancak akıllı olanlar anlar.'  (Osman Keskioğlu, Ebu Hanife, M. Ebu Zehra, s. 177 )

İmam-ı Azam'ın Ebu Yusuf'a öğütlerinin bir kısmı Erzurumlu İbrahim Hakkı Hazretleri'nin Marifetname isimli eserinde geçmektedir. Aşağıdaki alıntılar bu eserden alınmıştır:

"İnsanların iyiliğini isteyici ol ve onlara nasihat et. Halk, hareketlerini beğenip seninle görüşmek istediğinde onların sohbetlerine git. Meclislerinde insanları ve kendini tevkir ile ilim müzakere edesin.

Her taleben kendisini senin oğlun bilsin. İlme çalışma gayretleri her geçen gün çoğalsın. Seni dinlemeyen avamla ve pazardakilerle konuşma. Doğruyu söylemekte kimseden çekinmeyesin. İbadetin avamdan çok olsun, az olmasın. Küfür ve bid'at ehl-i ile oturup konuşma, müsait ortam olursa dine davet et. Bu nasihatleri bizden canı gönülden kabul et. Zira bunları senin ve herkes için vasiyet ettim. Bu yolda gidesin, halkı da Hak yoluna getiresin."

Şafii Mezhebi ve İmam Şafii

İmam Şafii, Hicri 150 yılında Gazze'de doğdu. Ebu Hanife'nin vefat ettiği sene doğması İslam alimlerince manidar karşılanmıştır. İmam Şafii küçük yaşta babasını kaybedince yoksulluk içerisinde bir çocukluk dönemi geçirdi.

Mekke'ye gelerek hadis eğitimi almaya başladı. Küçük yaşta Kuran'ı ezberledi. Daha sonra İmam Malik'in yanına gelerek kendini tamamen fıkhi konuları öğrenmeye verdi.

34 yaşında Yemen valisi tarafından şiilik propagandası yaptığı iftirası ile hapsedildi. Şafii'ye bağlı dokuz kişi öldürüldü. Şafii'nin öldürülmesi ise nüfuz sahibi bazı sevenlerinin araya girmesi ile son anda önlendi.

İki yıl Mekke'de inceleme ve araştırma yaptıktan sonra tekrar Bağdat'a geri döndü. Bu sırada Şafii'nin ünü İslam aleminde duyulmaya başlanmıştı. Kendisine daha rahat bir çalışma ortamı aradı ve Mısır'ı tercih etti.

Mısır valisi ve halkı Şafii'nin ülkelerine gelişini sevinçle karşıladı. Vali tarafından ömrünün sonuna kadar korunarak, peygamber soyuna ayrılan paydan hisse verildi. Ömrünü İslam yolunda geçiren, ardında bir çok eser bırakan, sayısız talebe yetiştiren, devrinde Mu'tezile ve diğer sapkın fırkalarla mücadele eden İmam Şafii, Hicri 204 yılında Mısır'da vefat etti. Ahkamül Kuran, Es-Sunen, Kitabu'l-üm, Müsned-i Şafii adlı değerli eserler bırakmıştır. Irak, Doğu Anadolu, Hindistan, Filistin, Hicaz, Filipinler, Yemen, Mısır ve Suriye'den bir çok Müslüman Şafii mezhebi ile amel etmektedir. İmam Şafii, oluşturduğu mezhebinin kaynağını şöyle açıklamıştır: "Herkes peygamberlerimizin hadislerini bilmeyebilir. Ben Resulullah'ın sünnetine muhalif olarak bilmeden herhangi bir fikir ileri sürersem veya bir esas ortaya koyarsam, uyulması gereken Resulullah'ın sözüdür. İşte benim mezhebim budur. Resulullah'tan bir hadis rivayet ettiğim halde onunla amel etmezsem, hangi yer beni taşır ve hangi gök gölgelendirir. Peygamberin hadisinin başım gözüm üzerinde yeri vardır."

İmam Şafii şöyle buyuruyor: "İçinizden biri bütün halkı memnun etmek isterse; yapamaz. Kul ihlas sahibi olmaya dikkat etmeli. Yaptığı her iyi amel Allah ile arasında kalmalı."

İlim talebi, fazilet bakımından nafile namazdan daha hayırlıdır. Zira nafile namazın faydası şahsa, ilmin faydası ise umuma aittir.

Bir kimse mümin kardeşine gizli öğüt verirse; tesirli nasihatte bulunmuş ve onu iyi huylarla süslemiş olur. Açıktan halk arasında öğüt vermeye kalkılırsa tesirsiz olur. Bir bakıma ayıplamış, dolayısıyla utandırmış olur. Ahiretin saadetini isteyen, ilimde ihlas sahibi olsun. Yaptığı işlerle öğüt vermeye çalışan da hidayetçi olur. Şu üç hal, din kardeşine dair sevgi işinde doğruluğa alamettir:

1) Bazı ufak hataları hoş görüp yüzüne vurmadan, olduğu gibi kabul etmek.

2) Bazı açıktan yapılan yersiz hareketleri varsa, üzerini kapamak.

3) Kendisine karşı yanlış harekette bulunursa bağışlamak.

Maliki Mezhebi ve İmam Malik

İmam Malik bin Enes, en sağlam rivayetlere göre Hicri 93 yılında Medine'de dünyaya gelmiştir. Hadis ilmiyle uğraşan, bilgili bir ailenin çocuğu olması dolayısıyla kısa sürede bu konuda kendisini geliştirmiştir. Küçük yaşta ünlü alim İbn-i Hürmüz'ün yanına verilmiş ve 13 yıl onun yanında kalmıştır. 17 yaşında ders vermeye başlayınca ona gösterilen alaka, hocalarına gösterilen alakadan fazla olmuştur. Ebu Hanife, kendisinden 13 yaş büyük olduğu halde onun önünde diz çökerek ders almıştır.

İmam Malik hakkında yazılan eserlerde, genelde hafıza ve zekasının çok üstün olduğu anlatılmakta, sabrı, tahammülü, ihlası, feraseti ve heybeti örnek verilmektedir.

Hadis ilminde önemli bir yeri olan İmam Malik rivayetlerin sahihliği konusunda çok titizdi. Hadis rivayet edenleri iyice araştırır ve ancak güvenilir olanların rivayetlerini alırdı.

İmam Malik fetva vermekte acele davranmazdı. Kendisine bir mesele sorulduğunda, "Sen git ben bu meseleyi araştırayım" derdi. Bu davranışının sebebini soranlara, "Ben fetvaların hesabını vereceğim. Çok çetin olan kıyamet gününden korkuyorum" derdi.

Ebu Hanife gibi İmam Malik de halife El Mansur'un gazabına uğramış ve hapishanelerde günlerce işkence görmüştür. Fakat, El Mansur yıllar sonra hatasını anlayarak Hicaz'da, İmam Malik'ten özür dilemiştir.

Ömrünün son yıllarını rahatsızlıklarla geçiren İmam Malik, Hicri 179'da Medine'de vefat etmiştir.

Günümüzde, Trablus, Libya, Tunus, Fas, Hicaz, Mısır, Cezayir ve Afrika sahillerinde Maliki mezhebine mensup Müslümanlar mevcuttur.

İmam Malik'in en önemli eseri 40 yılda yazdığı "Muvatta"dır. 100 binden fazla hadis üzerinde yaptığı çalışmalar sonucu bu eserinde 1.720 hadise yer vermiştir. Bediüzzaman Said-i Nursi, külliyatında İmam-ı Malik'ten ve büyük eseri Muvatta'dan övgü ile söz etmiştir.

Hanbeli Mezhebi ve İmam Ahmed b. Hanbel

İmam Ahmed b. Hanbel, Hicri 164 yılında Bağdat'ta doğdu. Hayatı, Abbasi Devleti'nin en parlak dönemlerine rastlar. Babasını küçük yaşta kaybetmesine rağmen çok parlak bir tahsil hayatı geçirmiştir. Birçok ünlü alimden ders almasına rağmen en fazla İmam-ı Şafii'den etkilenmiştir. Bu yüzden genç yaşta memleket memleket dolaşmayı gerektirecek zor bir ilim olan hadis ilmiyle uğraşmaya başlamıştır.

Kendisini yetiştiren hocalarına karşı çok saygılıydı. Onlar hayatta iken hadisler konusunda kendisine ait hiçbir görüş açıklamadı ve olgunluk yaşı olan kırk yaşına gelene kadar hiçbir konuda fetva vermedi. Böylelikle ilmi ve tevazusu ile kısa sürede saygı duyulan bir alim olarak anılmaya başlandı.

Onun sohbetlerini dinleyenler genelde üç hususa dikkat çekiyorlardı. Onun sohbetlerinde, vakar, ciddiyet, tevazu ve ruhi huzur hakimdi. Kimse ile alay etmeyi sevmezdi.

Hadisleri, ancak rivayet etmesi istendiğinde anlatırdı. Yanlışlık yapmamak için hadisleri aklından değil, kaynağından okurdu.

Talebelerine anlattığı hadislerin özellikle yazılmasını isterdi. Verdiği fetvalar yanlış anlaşılır düşüncesiyle yazılarak anlatılmasını isterdi.

Ömrünün sonuna kadar sapkın akımlarla mücadele etti. Bu yüzden Halife Mu'tasım ile başı derde girdi. Tutuklanarak Bağdat'ta hapishanede kaldı. Yaşadığı zorluklar, onu halkın gözünde daha da yüksek bir konuma getirdi. Serbest bırakıldıktan sonra baskılar devam etti. Sohbetleri yasaklandı, namaz kılmak için camiye gitmesine bile izin verilmedi. Talebeleri birer birer zindana atıldı. Ayakları zincirlenerek Halifenin huzuruna çıkarılmak üzere Bağdat'tan Tarsus'a doğru yola çıkarıldı ve Hicri 128'de yolda vefat etti.

Hanbeli mezhebinin çıkışı sırasında Hanefi, Maliki, Şafii mezheplerinin İslam ülkelerinde yaygınlaşmış olması bu mezhebin yayılmasını engellemiştir. Bu yüzden mezhebi sadece Suudi Arabistan'da yaygındır.

İmam Ahmed b. Hanbel'in en önemli eseri "Müsned"idir. Hadîs ilminde üstün bir yetkiye sahibti. Ezberinde bir milyon hadis-i şerif bulunduğu rivayet edilir. "Müsned"de otuz bin hadis vardır. Büyük alim Kuhistanî'nin sözüne göre, hadislerin sayısı ellibin yedi yüzdür. Zühd ve takvası, yüksek ahlâkı her türlü övgünün üstündedir.

 Mezhepler Arasında İhtilaf Sanılan Konular Aslında Müslümanlar için Kolaylıktır

Ehl-i Sünnet ve'l Cemaat mezhepleri arasındaki farklılıklar İslam dünyasına zarar değil aksine büyük fayda sağlamıştır. Mezhep imamlarının her biri kendi içtihadını anlatmış ama birbirlerini ortadan kaldırma gibi bir yola gitmemişlerdir. Hadiste de belirtildiği gibi saygı içinde oluşan bir ihtilafın rahmet olacağı açıktır ve tarih, bunun rahmet olduğunu göstermiştir. Zaruri durumlarda bir mezhep mensubunun başka bir mezhebi taklit edebilmesi kolaylığı bu rahmetin en açık göstergesidir.

Zira Ömer b. Abdulaziz bu konu ile ilgili olarak şöyle buyurmaktadır:

"Resulullah'ın ashabının fıkhi meselelerde ihtilafa düşmemesini istemezdim. Çünkü onlar bir görüşte toplansalardı insanlar zora düşerdi. Bir kimse onlardan birisinin sözüne sarılırsa, bu kendisi için sünnet olur."  (Muhammed Ebu Zehra, İslam'da Siyasi, İtikadi ve Fıkhi Mezhepler Tarihi, s. 21)

Ehl-i Sünnet itikadı içerisinde, uygulama alanındaki her türlü samimi düşünce, içtihat ve yorumun İslam'ın değişik çevre ve coğrafyalara yayılmasını kolaylaştırdığı bilinen bir gerçektir.

Sahabenin farklı yorumlarına zemin hazırlayan sebeplerin en başında hadislerin değişik yorumlanması gelir. İslam'ın, Kuran'dan sonra en önemli kaynağı sünnet, yani hadislerdir. Mezhep imamları sünnete sarılmanın önemi üzerinde durmuş ve sünnetten kopanların hüsrana uğrayacağını söylemişlerdir.

Mezhep imamları, Sünnet-i Seniyye'ye uymanın önemini şu sözleriyle vurgulamışlardır.

İmam-ı Azam, "İçlerinde hadisle meşgul olanlar bulunduğu müddetçe insanlar kurtulmuşlardır. Ne zaman ilmi, hadisin dışında ararlarsa, o zaman bozulurlar. Allah'ın dini ile ilgili bir konuda şahsi görüşünüze göre hüküm vermekten sakınınız, sünnete tabi olunuz. Kim sünnetten ayrılırsa sapıtır."  (Eş-şa'rani, el-Mizanü'l Kübra, 1:51)

İmam Şafii, "Resulullah'tan bir hadis rivayet ettiğim halde o hadisten başka bir hükme varırsam, beni hangi gökyüzü gölgelendirir, hangi yeryüzü taşır."

İmam Malik, "Sünnetler Nuh'un gemisi gibidir. Kim o gemiye binerse kurtulur, kim binmezse boğulur."

İmam Ahmed bin Hanbel, "Bir çok bid'at ortaya çıktı. Her kim hadis bilmiyorsa o bid'atlara düşer."

Ehl-i Sünnet mezhep imamlarının, sünnetin fazileti konusunda aralarında bir ayrılık yoktur. Ancak kimi zaman bu hadisleri anlamada birbirinden farklı görüşler ortaya çıkmıştır. Bunun yanısıra mezhep imamlarının hadis bilgisinin birbirinden fazla veya farklı oluşu değişik hükümlerin çıkmasına sebebiyet vermiştir. Mezhep imamları bir konu kendilerine ulaştırıldığında ilk önce Kuran'a başvururlardı. Kuran'da o konu ile ilgili hükme rastlamadıklarında Peygamberimiz (sav)'in sünnetine bakılırdı. Sünnette de bulunamazsa sahabenin o meseledeki tavrına bakılırdı. Bundan da bir sonuç alınamazsa, içtihat ile karar verilirdi. İçtihadlar farklı olabildiği için mezhepler arasında bazı farklılıklar meydana gelmiştir.

Teknik olarak hadislerin tam olarak bir kişi tarafından bilinebilmesi imkansızdır. Nitekim İmam Şafii şöyle söylemiştir.

"Sünnetlerin hepsini bilen, bilmediği hadis olmayan herhangi birisini bilmiyorum. Bütün hadis alimlerinin ilimleri bir araya getirilirse o zaman bütün sünnet bilinmiş olur. Alimlerin hadisleri dağınık olduğuna göre, her alimin bilmediği hadis elbette olacaktır. Birinin bilmediği hadisleri bir başkası bilmektedir."

Peygamberimiz (sav)'in kimi zaman yaptığı fiiller bazılarına göre zorunlu ibadet kapsamında görülmüş, bazılarına göre nafile olarak yorumlanmıştır. Ehl-i Sünnet mezheplerinde bunun bir çok örneği bulunmaktadır. Ayrıca Peygamberimiz (sav)'in yaptığı bir hareketi tam anlayamamak ya da hareketin yarısından itibaren şahit olmak bazı farklılıklara sebebiyet vermiştir.

Sahabelerin sözleri mezhepler arasındaki farklılıkların diğer bir unsurudur. Mesela Hanefi ve Malikiler sahabenin sözlerini kıyasa tercih ederlerken Şafiiler sahabe sözünü bazı durumlarda kabul etmezler. Bu durum farklı fetvaların oluşmasına neden olur.

Bütün bunların yanısıra farklı iklimin, coğrafi özelliklerin, örf ve adetlerin mezhepler arasındaki farklılığın oluşmasında büyük etken olduğu bir gerçektir.

Mezhep imamları, ihtilafları şahsi arzularının çok dışında tutmuşlar ve yalnızca Allah (cc) rızasını gözetmişlerdir. Hepsi de sadece kendi görüşlerinin doğru olduğunu iddia etmemiş, böyle olmasının daha uygun olabileceğini söylemişlerdir.

Nitekim İmam-ı Azam şöyle söylemiştir:

"Bizim düşüncemiz bir görüşten ibarettir ve elde ettiğimiz en güzel görüştür. Birisi bizim görüşümüzün daha güzelini ortaya koyarsa, bizden çok ona uyulması gerekir."  (Muhammed Ebu Zehra, İslam'da Siyasi, İtikadi ve Fıkhi Mezhepler Tarihi, s. 354)

Mezhep imamlarının hayatları incelendiğinde birbirlerini incitmek bir yana, daima birbirlerinden istifade ettikleri ve aralarında saygı bağı olduğu görülür. Ömer Nasuhi Bilmen, İlmihalinde bu saygının Ehl-i Sünnet'in bir alameti olduğunu şöyle bildirmektedir:

... Bu dört müçtehide ait dört mezhebden her birinin bağlıları, kendi mezheblerinin daha doğru, daha isabetli, sünnet ve maslahata daha uygun ve daha elveriıli olduğuna inanır. Aksi halde o mezhebi seçmelerinin bir manası kalmaz. Bununla beraber diğer mezheblerin kıymetini azaltmak da akıllarından geçmez. Bu dört mezhebin dördüne de saygı duyarlar. Bu saygı Ehl-i Sünnet'in bir alâmetidir.  (Ömer Nasuhi Bilmen, Büyük İslam İlmihali, s.42)

Mezheplerin aralarındaki ihtilaf yıkıcı değil yapıcıdır. Ayrıca bu ihtilaf Allah (cc)'ın "ayrılığa düşmeyin" emriyle çelişmez, çünkü daha önce de belirttiğimiz gibi mezheplerin birden fazla oluşu, inananlar için her zaman rahmet olmuştur.